Gronings

Gronings in Nederland  

Gronings wordt gesproken in de provincie Groningen. Het is een variant van de taal Nedersaksisch, wat de meest gesproken regionale taal is in Nederland. In het Gronings heet de taal “Grunnegs” of “Grönnegs”, dit laat al zien dat er binnen het Gronings verschillende varianten zijn. 

Ontstaan 

Voor de 14e eeuw sprak men in het gebied dat nu Groningen is Fries. Voornamelijk in de Ommelanden is dit een lange tijd zo geweest. In de stad ging men op een gegeven moment Middelnederduits spreken. Nadat de stad meer invloed kreeg over de Ommelanden is de combinatie tussen het Middelnederduits en het Fries een nieuwe variant gevormd wat we nu kennen als het Gronings. Sommige Groningse grammaticale structuren hebben overeenkomsten met het Fries en ook zijn er woorden die overeenkomen, zoals het woord voor “zakje” waar we in het Gronings spreken van een “puut” en in het Fries  een“Pûde”.    

Taal gebruik 

Er is geen standaard variant van het Gronings, er is dus geen correcte of foute manier van het Gronings spreken of schrijven. Wel wordt er vaak gesproken dat het Gronings vernederlandst. Dat mensen de authentieke woorden niet meer gebruiken maar een vergroningste variant van het Nederlandse woord. Dat men “eerappel” gebruikt voor een aardappel, in plaats van het woord “tovvel”. Beide zijn Groningse woorden maar het eerste lijkt meer op het Nederlands waardoor het tweede verloren kan gaan.  

Nieuwe Groningse woorden komen ook nog op. Tijden veranderen en daar heb je soms nieuwe woorden voor nodig. Zo wordt een elektrische tandenborstel in het Gronings een “bekbrommer” genoemd of een cd een “spaigelploatje”.  

Naast dat er in Groningen Gronings wordt gesproken, zijn er ook mensen die Gronings Nederlands spreken. Zo heet het type Nederlands dat men in Groningen spreekt. Er kan dan worden gesproken met een accent waar de “-en” wordt ingeslikt, zoals “lopen”dat wordt uitgesproken als “loo’m”. Ook worden er soms Groningse woorden gebruikt in grammaticale Nederlandse zinnen.  

Demografie 

Er is niet veel onderzoek naar hoeveel Groningers er Gronings spreken en kunnen verstaan. Het meest recente onderzoek komt uit 2013 door Bloemhoff et al. Daarin staat dat 77.7% van de Groningers Gronings kunnen verstaan, maar dat maar 45.6% het gebruikt thuis (vaak in combinatie met het Nederlands). Het Gronings wordt meer gesproken door de oudere bevolking van Groningen. Van alle 61+ers spreekt 40% het thuis, terwijl dat bij de groep van 18-39 dat er maar 17% zijn.  

Varianten 

Binnen het Gronings zijn er verschillende varianten. Zo heb je, het Westerkwartiers, het Stadjerders, het Hogelandsters, het Kollumerpompsters, het Oldambtsters, het Veenkoloniaals en het Westerwolds. Tussen deze varianten zijn vaak verschillende uitspraken en soms ook woorden die niet overeenkomen. Wel is er wederzijdse verstaanbaarheid tussen de verschillende varianten.  

Zo heeft de bekende Groningse zanger Ede Staal er ooit een nummer over geschreven Wat Moakt het Oet:  

t Dialect is nait van stain, t verandert met de tied, 

En as ie onze schrievers lezen, din kin je dij veranderingen zain. 

Of Westerwold, of t Hogelaand, ja elke streek zien aigen variaant, 

Of Zoltkaamp, Drijbörg of Briltil, 

As ie goud luustern heur je t verschil. 

[…]  

Dus wat moakt t aiglieks oet, 

Bakker bakt toch brood of stoet.