Stellingwerfs

Het Stellingwerfs (Stellingwarfs) is een Nedersaksische taalvariëteit die wordt gesproken in delen van de Nederlandse provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel.

Classificatie

De Nederlandse overheid heeft het Stellingwerfs in 1996 erkend als een van de varianten van de Nedersaksische streektaal.[1]. Andere varianten die tot deze streektaal worden gerekend zijn onder meer het Plautdietsch, het Achterhoeks en het Twents.[2]

Spreiding

Het Stellingwerfs wordt gesproken in de gemeenten Oost- en Weststellingwerf (samen de Stellingwerven), Steenwijkerland en het aangrenzende deel van Drenthe (waar men de eigen streektaal ook wel Drents noemt). Uitzonderingen zijn de verhoudingsgewijs Friestalige dorpen Donkerbroek, Haulerwijk, Waskemeer, Ravenswoud, Haule en Appelscha (alle Ooststellingwerf) en het gebied rond het dorp Noordwolde, waar zich onder invloed van de Koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid een eigen streektaal ontwikkeld heeft, het koloniaals. In Tjalleberd en Luinjeberd kwamen varianten voor die meer leken op het Stellingwerfs dan op het Fries. Deze variant is later verdrongen door het Fries. Hoewel ouders onder elkaar wel Tsjalberters (of Gietersk) spraken werd tegen de kinderen in de 20e eeuw Fries gesproken. Fries was ook de taal op het schoolplein.[3] Het Tsjalberters is rond 1800 geintroduceerd door veenarbeiders uit het noordwesten van Overijssel, Giethoorn en omstreken. In Friesland vormt het hier een taaleiland.[4] Evenals in Tjallebert en Luinjeberd werd ook in Oldeouwer een Nedersaksisch gesproken afkomstig uit Overijssel, met Friese invloeden.[5] Ook in de voormalige gemeente Lemsterland is/was het Stellingwerfs aanwezig. Het gaat om de dorpen Delfstrahuizen, Bantega, Echtenerbrug, Echten, Oosterzee-Gietersebrug en Oosterzee. Ook hier werd het Stellingwerfs begin 19e eeuw door laagveenarbeiders uit de Kop van Overijssel geïntroduceerd. Het Fries heeft hier een duidelijke invloed van het Stellingwerfs ondergaan. Zelfs aan het begin van woorden met een g is de Friese [g] vervangen door een [x].[5][6] Hof vermelde in 1933 in de Friesche Dialectgeographie dat het Fries van de laagveenstreken westelijk van de Kuinder enige invloed van het Drents, Overijssels en Stellingwerfs heeft ondergaan. Tussen de Lauwerszee en de bovenloop van de Kuinder zijn er weinig tekenen van directe beïnvloeding. Daarnaast wordt vermeldt dat de grens tussen het Fries en Stellingwerfs tussen de Kuinder en de Opsterlandse Compagnonsvaart weinig scherp is. In de dorpen Sintjohannesga, Rotsterhaule, Rotstergaast, Delfstrahuizen, Echten en Oosterzee was het Drents-Overijsselse element zeer sterk waarneembaar, hoewel afnemend door het einde van de vervening. De dorpen waren eerst tweetalig en Tjallebert, Luinjebert en Oldeouwer ontfriest[5] In Hoornsterzwaag, Jubbega, Schurega, Oudehorne en Nieuwehorne wordt dan wel werd tot voor kort Stellingwerfs gesproken. Ofwel geïntroduceerd door veenarbeiders of inheems.[6]

In de Koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid werd overwegend tot vooral Hollands gepraat en door een deel Saksisch, aldus Sassen (1953).[7] Dit was ook in Vledderveen het geval door vestiging uit Frederiksoord. In Willemsoord kreeg het Nedersaksisch langzaamaan de overhand.

Volgens Sassen is het onduidelijk en onzeker of de merkbaar aanwezige Friese invloed komt door verfriezing (”verfriest Drents”) of als relict bestaat door ontfriezing. ”Verfriest Drents” wordt aannemelijk geacht, mogelijk begonnen vanaf de 13e eeuw. De Friese invloed neemt toe naarmate men het Friese taalgebied nadert.[7]

De Stellingwerven ten zuiden van de Tjonger behoren samen met Het Bildt (Bildts), de meeste Friese steden (Stadsfries) en enkele Waddeneilanden Vlieland en Ameland tot de gebieden in Friesland waar vanouds weinig Fries wordt gesproken. Vanouds was de Tjonger de grens tussen het Stellingwerfse en Friese taalgebied. De omgangstalige Friese naam ‘Oertsjongersk’ (‘Overtjongers’) voor het Stellingwerfs is daaraan ontleend.

Ooststellingwerf is de enige formeel drietalige regio in Nederland. De gemeenten Oost- en Weststellingwerf zijn dominant Nederlandstalig. Het Fries en Stellingwerfs volgen op de tweede en derde plek. (Bron: Wikipedia)